En az 100 baz puan artış yapmasını beklediğim TCMB beklentilerin üstünde 200 baz puanlık artışla, politika faizlerini % 17'den % 19'a yükseltti. Geçen ay faiz artışı yapmamaları sonrasında, şimdi yapmadıkları artışlar sonra daha da yüksek oranlı artış yapmalarına neden olabilir diye yazıyordum. Maalesef böyle oldu.
Maalesef diyorum, çünkü enflasyon nedeniyle yapması gerekeni yaptı. Ama diğer taraftan artan her faiz ekonomi ve şirketlere yük demektir. Bankalar için öncesinde dağıttıkları düşük faizli kredileri geri alma risklerinin artması demektir. Aynı zamanda da hane halkının mevduat faizi gelirleri artınca, tüketimi azaltıp, mevduat geliri almak için daha az harcamaları, dolayısı ile ülke büyümesini baskılaması demektir. Zaten enflasyon ateşini de bu şekilde düşüreceklerini düşündükleri için faiz silahı çekilir.
Ancak ben 55 yaşındayım. Benzer faiz operasyonlarının çok daha yükseklerini çok kez gördüm yaşadım. Ama bakın hala yaşamaya devam ediyorsak, enflasyon sadece para politikası ile kalıcı şekilde çözülemez. Yıllardır yazıyorum, enflasyon maliye, ekonomi, harcama, üretim, hukuk reformu, etkin bir demokrasi ile birlikte çözülecek bir sorundur. Üretim başarılmadan enflasyonu kimse çözemez. Çözememiştir de.
Dolaylı vergilerin bu denli yüksek olduğu bir ülkede, vergi tahsilatı yapabilmek için dolaysız vergi alamıyorum diye bu denli yüksek oranlı dolaylı vergi alıyorsanız zaten ekonomide ciddi bir sorun yaşıyorsunuz demektir. Ama maalesef yıllardır bu tespit ve eleştirileri yapmamıza rağmen, ekonomik büyüme yolu olarak hep inşaat sektörü hedeflendi. İnşaata harcanan paralarla geçici bir büyüme sağlanıyor ama, üretime katkısı olmadığı için kaynakları maalesef üretime yatırmamış oluyorsunuz. Aynı zamanda da ülkeyi hep borçlu tutuyorsunuz. Bu borcun önemli kısmını da döviz cinsi yaptığınız için, bu sefer cari dengeniz eksi ise kur artışlarına mani olamıyorsunuz. Kurlar böyle artınca da, insanlar üretici olmaktan kaçıp, kendisini koruyamadıkları enflasyona karşı döviz yatırımcısı oluyorlar. Bunun yansıması da hane halkı dahil ülkenin parasal imkanlarının şu an bizde ulaştığı seviye gibi DTH'larda toplanmasına neden oluyor ki, parasal kaynakları bloke etmiş oluyorsunuz.
İşte bu nedenle devletin harcama kontrolü de yapması çok önemli. Maalesef biz sadece para politikasına yükleniyoruz. İyi polis kötü polisi oynuyor, para politikası ve ekonomi bürokratlarını hedefe koyuyoruz. Sonra da muhtemelen bu kişileri faizden sorumlu tutup, değiştiriyor halka şirin gözükmek istiyoruz. Bu dediğim son itidar için geçerli değil sadece. Öncesinde de çok sayıda iktidar bu dediklerimi benzer şekilde yaptılar çok kez. Kısacası TCMB gereğini yaptı ama kendi başına fiyat istikrarı ile savaşmaya çabalaması yeterli olmaz. Dış ilişkiler, saydığım diğer reformlar dahil her alanda devlet alınması gereken tedbirleri, üretim artışını hedefleyerek kararlı şekilde uygularsa enflasyon, cari açık, üretim, katma değerli üretim artışı ve istihdam sorunlarını çözebilir. Yoksa göreceksiniz, bunlar yapılmazsa yakın zamanda yine Merkez Bankası Başkanı değişikliği ile sonuçlanan bir süreç görürüz!
Neyse, dün yapılan doğru hatta biraz da fazlasıdır. Ama devamında artık sorun yeni faiz artışları ile çözülemez. Daha da fazla faizlere yüklenirseniz bu sefer tümden ekonomiyi krize sokar, kredi ve vergi tahsilatların önünü tıkarsınız. Diğer her alanda yapılması gerekenler gecikmeden devreye alınmalıdır. Kamu üretimi desteklemeyen her harcamayı en azından bir süre askıya almalıdır.
BIST faiz artışına rağmen neden düştü? Zaten faiz artışı ile BIST'in önü açılacak demedik. Bunun özellikle bankalara yük yaratacağını, karlarının düşmesine neden olacağını söyledik. Ama maalesef kurdaki artış nedeniyle yabancı paranın ülkeden kaçmasına mani olmak ve yeni dış fon girişlerini sağlamak için bunu yapmak zorunda kalıyorsunuz. Fakat siz diğer saydığım yapılması gerekenleri yapmazsanız ne faiz verirseniz verin dış fonlar yeterli güveni duymaz ve istediğiniz kaynakları size yöneltmez. Her alanda daha yumuşak, uzlaşmacı bir dile dönülmesi gerekir. Kurlar üzerindeki baskı için bu sene turizm girdisi de çok önemli. Pandemi sorunu aşılabilirse, yazın beklenen döviz girdisi artabilir eskiden olduğu gibi 34 Milyar Dolar'a yaklaşırsa, bu elimizi rahatlatır. Umarım pandemi yeniden sorun olarak dünyanın ve bizim başımıza çökmez. Ama maalesef her yerdeki pandemi gevşemesi vaka artışlarının patlamasına neden olmuş durumda. Umarım aşılar bir an önce genelde uygulanmış olur ve vakalar artsa da ölümler düşer.
Biz yine piyasaya dönelim. ABD on yıllık faizleri de piyasaları geriyor. Ama şimdilik oranın da sakinleşmesini bekliyorum. Yılın yarısından sonra, asıl son çeyrek gibi o sorunun ciddileşmesi riskini yüksek görüyorum. Bence bizi baskılayan en önemli risklerden birisi ABD ilet halkbank ve S-400 dahil her türlü yaptırım riskinin önümüzde durmasıdır. Bu konulardaki olası yaptırımların finansman ve ekonomi üzerinde etkisi anlaşıldıktan sonra piyasalar ya daha kötü olacak, ya da bu sorunu aşıp çok ciddi bir rahatlamaya girecektir. İki ülke liderinin görüşmesi olsaydı, en azından siyasi anlamdaki etkilerin ne olacağı hakkında fikrimiz olurdu. Ama liderlerin görüşmesi gerçekleşmedikçe ilişkilerdeki stres de artıyor. Şu an bu konuda da yorum yapmak zorlaşıyor.
Biz bu sıkıntılarla boğuşurken, üstüne kapatma davasının uluslararsı baskıları da yeni sorunumuz olacaktır. Ama hiç kimse hukuk ve anayasının üstünde değildir. Kendisini devletin üstünde gören herkes bunun faturasına katlanmalıdır. Ama bu parti kapatma değil de, suça ve eyleme karışmış olan kişi ve siyasilerin cezalandırılması şeklinde olsa çok daha doğru olabilir. Yoksa yıllardır kaç tane parti kapattık ama hemen yenisi kurularak yine aynı sorunlar sürüyor gördüğünüz gibi. Neyse, yani bu konuda yabancı ne der korkum yok. Buna bakılmaz, hukuken yapılması gereken neyse yapılmalıdır.
BİST belki endeks olark düşmüyor ama hisse ve sektörler gördüğünüz gibi düşüyor. Dün bankaları tuttular ama sanayide ciddi realizeler yaptılar. Aslında endeks için 1.500 altında satışların artmasını, hatta 1.431 desteği kırılacak olursa 100 puanlık çok daha sert düşüş gelmesini beklediğimi yazıyordum. Ama bakın endeks hala 1.550 seviyesi ile, gördüğü önceki düşüşlerin diplerinden bile oldukça yüksek seyrediyor. Yani diğer taraftan da borsanın düşmesi çok istenmiyor. O yüzden elinizdeki hisselerin bilanço ederlerinden korkunuz yoksa, düşüşte sakin olup yeniden toparlanmaları beklemek gerekiyor. Sonrasında yeniden güçlenip yükselişe geçecek hisselerle BIST daha da yüksek zirve rekorları kıracaktır. Ama bu realizeler endeks olarak 1.500 ve 1.431 altına sarkacak şekilde olursa, işte o zaman biraz can yakacağını ve eldeki hisselerin çoğunda ciddi yüksek maliyetle kalınacağını ve bunun geri toparlanmasının da çok daha uzun süre alacağını bilmemiz lazım. Umarım bu olmaz.
Kur sakinleşirse bu risklerimiz azalır. İşte faiz artışı bunu sağlayabilir ve bir süre sonra yeniden morallenebiliriz. Keşke ilk anda beklediğim zaman sert düşüşler olsaydı. Şimdi düştüğümüz yerden yükseliyor olurduk ve bu düşüşte de nakitle yakalanmış olurduk. Ama düşüş geciktikçe boşa çıkartılan nakitler bir şekilde hisselere dönmeye başladı. Şimdi endeks olmasa da hisse düşüşleri stresimizi arttırmış oldu. Yapacak bir şey yok bekleyip izleyeceğiz. Dünya ve Türkiye için bu kadar ciddi büyüme oranları bekleniyorsa ki, ben de bekliyorum. O zaman borsalardaki düşüşler geçici olur ve sonrasında yeniden ciddi borsa yükselişleri yaşanır. Bu görüşümü koruyorum.
Ama özellikle ABD içerikli gelişmeleri çok yakından takip edin derim. Tabi bu süreçte de sakın kredide olmayın ve full hisseye girmeyin. Muhakkak kenarda nakit tutun derim.
Hepinize sağlık ve bol kazanç dilerim
Saygılarımla
Aydın Eroğlu
Stratejist
Finans Yazarı
www.borsaanalizci.com
Twitter: @_Stratejist_