Bu sözümü BIST için sarfetmedim, ABD ve AB ülkeleri endeskleri için söyledim. Gelişmiş ülke borsaları bu denli sert düşüşlere alışık değiller. Virüs gelişmiş ülkeleri vurmaya başladığından beri, borsalarında şelale düşüşleri yaşanıyor. Her ekonomi paketi ile kısmi tepki veren borsalar daha sonra gap bırakarak yeni ve sert bir düşüş daha yaşıyorlar. Dün de ABD borsalarında % 12'leri geçen düşüşlerle kapanışlar yaşandı. Bu rakamlara bakarak, BIST'in düşüşlerini sakın sadece bizde görülen düşüşler olarak görmeyin.
Kaldı ki, bu bahsettiğim ülkelerin para birimlerinde bizdeki gibi değer kayıpları yok. Cds'lerinde bizdeki 518'ler söz konusu olmayan risk primleri. 500-700 Milyar Euro-Dolar, 1.5 Trilyon Dolar gibi teşvik ve varlık alımı paketleri de var. Tüm bunlara rağmen görüyorsunuz ki, sert düşüşler sürüyor.
Çünkü ısrarla yazdım, bu paketler, kararlar sadece ara soluklanmaya, yeni satış fırsatlarına yarıyor. Çünkü yaşanan sorun parasal değil. Sağlık ve insan hayatı ile ilgili. Vaka sayılarındaki hızlı artışlar, ölüm sayılarının artması, ülkeler için olası ölüm tahminleri herkesin panik yapmasına, evine kapanmasına neden oluyor.
Hal böyle olunca da, üretim, dağıtım, sosyal aktiviteler, kısacası gıda ve hijyen hariç her türlü tüketim faaliyeti duruyor. Böyle olunca da, virüsün başında düştüğü fiyatlar için iskontolu dediğimiz, daha sonraki düşüşlerde iskontosu daha da arttı dediğimiz hisseler insanların evlerine kapanması ile sonraki bilançolarının bozulma riski yüzünden yoksa pahalı mı olacak korkusu yaratıyor. Uçamayan hava yolu şirketleri bu talep durmasından en olumsuz etkilenen şirketlerin başında geliyor. Ülkeler arası yasaklanan uçuşlar, turizm sezonu öncesi tüm beklentileri olumsuz bozmuş yönde. Kaldı ki, insanların seyahatlerinde virüs korkusu ile uçağı tercih etmemeye başlamaları da bu baskıların oluşmasına neden oluyor.
Kısacası endeks ya da hisseler için seviye ya da fiyat telaffuz etmenin çok bir mantığı olmadığı günlerdeyiz. Çünkü tüm piyasalar için bu günlerde en önemli kriter virüs ile ilgili vaka sayısları ve maalesef yaşanan kayıplar. Dün sağlık bakanının yaptığı açıklama ile 16 olan vaka sayımız 47'ye çıkmış durumda. Maalesef uzun süre ülkemizi korumayı başarmış olsak da, Avrupa'dan ülkemize dönen Türk vatandaşları, umreden dönenler nedeniyle bir anda artmaya başladı.
Maalesef başında bu ihtimali düşünmediğimiz için almadığımız karantina tedbirlerini, aniden artan vakaları görünce şimdi gecikmeli de olsa almaya başladık. Umreden ve Avrupa'dan gelen vatandaşlarımızı karantinaya alma kararı aldık. Doğru ama gecikmeli bir tedbir diyebilirim. Eğer bu tedbirleri ve korunma tercihini insanların duyarlılığına bırakacak olursak, gördüğünüz gibi çok kişinin bu hassasiyete sahip olmadığını görüyoruz.
Virüs Çin dışında İran'ı, İtalya'yı ve diğer Avrupa ülkelerini vurmaya başlamasına rağmen, bunu ciddiye almayan vatandaşlarımızın yurt dışı turlarına devam ettiklerini, umre ziyaretine yine de gittiklerini gördük. Sonuç ortada. Vaka yok iken, bir anda artmaya başladı ki, çok daha artış yaşanmasını bekliyorum. Çünkü hem karantinaya alınan kişi sayısında çok ciddi artış yaşanıyor, hem de Avrupa'da yaşayan ve başında gelmediği halde, şu an oradaki vaka artışından korkarak ülkemize dönen vatandaşlarımızın, Türk öğrencilerin sayılarında çok ciddi artış var.
İşte sorun da burada yatıyor. Gelenler ben şuan iyiyim demeden, kendisini 14 gün ev karantinasını alsa belki bu sorun daha düşük risk yaratacakken, maalesef dış mekanlarda gezmeye devam etmeleri, eğlence yerlerinde görülmeleri, dışarıda yemeğe çıkmaları, umreden dönenleri topluca ziyarete gitmeleri nedeniyle tüm ülke için riski arttırmış durumdalar.
Bu nedenle gelen vaka sayısındaki artış morellerin bozulmasına ve piyasalarda borsalara satış gelip, dövizin de değerlenmesine neden oluyor. Bu durum maalesef sürebilir.
Sokağa Çıkma Yasağı İlan Edilmeli!
Eğer insanların kendi insiyatifine bırakmaya devam edersek, virüs ülkemize de dünyada görüldüğü şekilde hızla yayılmaya başlayabilir. Bunu önlemek ve yayılma hızını kontrol etmek için en az virüsün kuluçka süresi olan 14 gün sokağa çıkma yasağı ilan edilmesini doğru buluyorum. Böylece insan teması olmayınca sokaklardaki, mekanlardaki, toplu taşıma araçlarındaki virüslerin ölmesini sağlamış olacağız. Taşıyıcı olan kişileri de evlerinde kontrol altına almış olacağız. Olası hastalanacak olnaları da direk evinde tespit edip sağlık ekiplerince güvenl şekilde hastanelere nakledebileceğiz. Yakın çevresini de evlerinde zorunlu karantinaya alma imkanımız olacak.
Önerdiğim bu sokağa çıkma yasağını tarihini bildirerek, planlı bir şekilde yapıp, insanlara gerekli tedariklerini yaptırdıktan sonra başlattığımız, virüsü kontrol altına almak için bunu yaptığımızı izah ettiğimiz zaman etkileri de daha az olumsuz olacaktır.
Esnaf-Çalışan Ne Yapacak?
Sokağa çıkma yasağı ilan edilsin deyince, hemen senin tuzun kuru. Çalışanlar, esnaf ne yapacak? Para kazanamazsa faturalar maaşlar nasıl ödenecek diyorlar. Tabii ki bunlar haklı tepkiler. Ama bir şekilde bunlara devlet desteği sağlanarak da olsa, bu tedbirleri almak zorundayız. Bakın mesela 14 gün evvel bunu yapsaydık belki şu anda tüm iş yerlerini yeniden açıyor olabilirdik. Ama yapmadığımız için, vaka sayıları artmaya başlayınca, şimdi gördüğünüz gibi etap etap kalabalıkların bulunduğu yerleri kapatma kararı almaya başladık. Peki bu şekilde parti parti olması daha mı iyi sanki?
Ayrıca, virüs yayılma haberleri geldikçe, görüyorsunuz ki insanların paniği de artarak kendiliğinden evlerine kapandıklarını görüyoruz. Doğal olarak bu davranışlar birçok ekonomik fatura çıkartacaktır. Ama eğer İtalya gibi en başında tedbirleri almaz, mekanları kapatmaz, sokağa çıkma yasağını uygulamazsanız, sonra tüm ülkeyi kapatmak zorunda kalırsanız, bu daha iyi sonuç yaratmaz.
Tabii bu, tedbirsizliğin sadece olası ekonomik yansıması. Esas bir de sağlık riski var. Aman para kazanmama mani olmayın diyenler nedeniyle, virüs bulaşacak olan yaşlılar başta her yaştan yakınımızı kaybetmekle karşı karşıya kalmak daha mi iyi olacak? Bu riskler sadece tüketiciler için söz konusu değil ki. Bilakis çok daha fazla insan ile temas halinde bulunan esnaf ve mekan sahipleri, çalışanları için bu risk daha yüksek. Onlar taşıyıcı olarak da ailelerine virüsü taşıyabililer. Kendileri de yakalanma riskini daha çok yaşayacaklardır. Peki kendisinin ve-veya yakınlarının sağlığı paradan daha mı az önemli?
Tüm bununla birlikte yine de haklı tepkiler olduğunu, bu nedenle de devletin her alanda ödeme sorunu yaşayacak insanlar için bir takım kolaylık, teşfik, finansman desteği, vergi ötelemesi vs gibi kararları da alması doğru olur. Yoksa hasar çok daha büyük olur. En başında tedbirleri almadığı için yayılma hızı artan Fransa da 15 gün sokağa çıkma yasağı ilan etti. Geç kalarak değil, tedbir için en başında bu kararı gecikmeden almamız gerektiğini düşünüyorum.
BİST Virüse Odaklı Fiyatlanacaktır!
BİST ve hisseler için birşey söyleyemiyorum. Sağlıklı tahmin yapmak çok zor. Çünkü değer değil, panik fiyatlıyoruz. Bu nedenle yaşanan sert düşüşler sonrası gelen tepkiler yetersiz kalacaktır. Eğer virüsün tedavisi ve kontrol altına alınması ile ilgili olumlu haberler duyamazsak, seans başında gelmesini beklediğim alışların sınırlı kalmasını ve ilk andaki yükselişin sonrasında yeniden satışlara dönebileceğini düşünüyorum.
Teknik olarak olası seviyeleri Destek-Direnç Tablosunda paylaştım. Olumsuz haberlerin sürmesi halinde güçlü gördüğüm 83.500 desteği çok önemli. Bu seviyeyi görüp de kıracak olursak, olası altaki riskleri tablodan bulabilirsiniz. Eğer gecikmeden sokağa çıkma kararını alıp, virüsün yayılma hızını en kısa sürede kontrol altına alırsak bu desteklerin tutunmasına katkımız olur. Bu kararları geciktirirsek, yayılma sayısı arttıkça moral bozacaktır. Sonrasında olası ölüm haberlerinin başlaması da ekstra morel bozacaktır. Bunlar yaşanmadan tedbirlerimizi almamız çok doğru olur diyorum.
Virüs nedeniyle daha düşebiliriz. Ama ne zaman virüs kontrol altına alınırsa, tedavi ya da aşısı bulundu denip, virüs riski azalmaya başlarsa, o zaman V şeklinde çok hızlı bir yükseliş ile bu kayıpları hızla geri kazanacağız. Ama bu süreç ne zaman başlayacak bunu söylemek mümkün değil. Yaşayıp süreci görmek durumundayız. Bu süreçte almak isteyenler bu fiyatlardan alım yapıp unutabilirler. Ama hissede olanların kayıplarının devam edebilme riski olduğunu bilmeniz lazım.
Hepinize önce sağlık, sonra tüm zararlarınızı telafi edeceğiniz yükselişler dilerim.
Saygılarımla
Aydın Eroğlu
Stratejist
Finans Yazarı
www.borsaanalizci.com
Twitter: @_Stratejist_