Dönüşüm biraz zaman aldı.
Bu konu independent'de yeni haber yapılmış. O yıllarda benim de yaşım çok küçük olduğu için bu konu hafızamda yok. Haber ne kadar doğru ise bilemiyorum, rahmetli Özal tarafından sonrasında çok eleştirilmiş. 90'lı yıllardaki sıkıntıların ana nedeni olarak görmüş. Haber şu şekilde; Ama bu karar o zaman dışarıdan döviz girişini teşvik etmek için kullanılmış. Şimdi ise içeride yerleşiklerin dövize yönelmelerine engel olup, ellerindeki DTH(döviz tevdiat hesapları) ları bozmaları için uygulamaya alındı. İki dönem arasında ve uygulamada fark var yani.
Türkiye'de ilk kez 1960'larda gündeme gelen DÇM, dışarıdan döviz girişini teşvik etmek amacıyla uygulandı.
Merkez Bankası bu hesaplara kur farkının Hazineden karşılanması garantisini verdi.
Ekonomide olumsuz etkiler oluşturabileceği nedeniyle vazgeçilen modelin 1967'de ilk kez uygulanmasına karar verildi.
DÇM'ler enflasyonun hızlanmasına ve devlet hazinesine yük binmesine neden oldu
Sözkonusu modelin hayata geçmesi sonrası yurtdışındaki işçileri ve ihracatçılar ilk hesaplarını açtı.
Bununla birlikte toplamda 3,5 milyar doları bulan döviz Türkiye piyasalarına geldi.
Daha sonra ise DÇM'lerin para arzı artışına ve enflasyonun hızlanmasına neden olmaya başladığı gerekçesiyle kullanımına sınırlandırmalar getirildi.
DÇM hesaplarına yapılan ödemeler, devlet hazinesine aşırı yük binmesine neden oldu ve daha sonra kaldırıldı.
Demirel uygulamayı geri getirdi
Tarihler 1974'ü gösterirken Demirel hükümeti, döviz talebi basıncı ve "petrol krizi"nin etkilerini iç piyasaya yansıtmamak için DÇM'yi yeniden gündeme aldı ve 8 banka bu konuda yetkilendirildi.
Yine amaç yabancı ülkelerde yaşayan Türklerin dövizlerini ve yabancı bankaları ülkeye çekmekti.
DÇM modeli Demirel döneminde de başarısız oldu
1977'ye kadar devam eden bu sistem süresince, bugün doğalgazda olduğu gibi, Demirel Hükümeti de petrol türevlerinin fiyat artışlarını fiyatlara yansıtmadı.
1977 yılının ilk aylarından sonra yeni hesap açılması yavaşlamaya başlayınca Merkez Bankası ve bankalar, eski DÇM'lerin vadesi gelenlerinin paralarını geri ödemede zorlanmaya başladı.
Hazine'nin DÇM ödemelerini yapamaz duruma gelmesi sonrası, sistem 1978 yılında sonlandırıldı ve bu borçlar, 1981 yılından sonra devlet tarafından üstlenildi.
1978'de ise DÇM sağlayan ve Türkiye ekonomisi üzerinde belirleyici söz hakkına sahip hale gelen bankalar, IMF koşullarını, IMF olmadan dayatmaya başladı. Bu nedenle hükümet yolu direk IMF'nin kapısını çalmakta buldu.
Daha sonra TL devalüe ( paranın değerini düşürmek) edildi. Fakat bu durum için geç kalındığı anlaşıdı ve 24 Ocak kararlarına neden olacak bir kriz yaşandı. Bu durum 80'li ve 90'lı yıllarda yaşanan kronik enflasyonlara neden oldu.
Özal: İnşallah gelecek nesiller ders almış olur
Merhum Başbakan Turgut Özal görevde olduğu sürede, 1989 yılında önceki dönemlerde uygulanmış olan DÇM'leri yönelik eleştirilerde bulundu.
Milliyet Gazetesi'nin 17 Eylül 1989 tarihli haberinde, DÇM'yi 'bilgisizliğin vesikası' olarak nitelendirip şunları kaydetmişti:
İnşallah gençlerimiz bundan ders alır. Bir daha böyle hesapsız kitapsız hatalar yaparak, gelecek nesilleri zor taşınan yük altına sokmaz. 84-89 arasında bu ödemeleri yapmasaydık aile başına herkese 1 milyon TL para ödeyebilirdik. 9 bin ilave okul, 900 orta boy fabrika, 500 hastane ve 4 bin km otoyol daha yapardık. 100 bin insan iş sahibi olabilirdi. İşte geçmişin hatalarının bir topluma ne kadara mal olduğunun basit bir bilançosu budur.
Haberde, Özal 84-89 arası yaşanan enflasyon-emisyonun ortalama yüzde 50'sinin DÇM ödemeleri yüzünden yaratıldığını belirtiyor.
Saygılarımla
Aydın Eroğlu
Stratejist
Finans Yazarı
www.borsaanalizci.com
Twitter: @aydineroglu_