Sevgili Işıltan,
Öncelikle sakın beni yanlış anlama. Kızdığımı ya da terslediğimi sanma, sadece bir algıyı düzeltmek için söylüyorum; oyunculuk tiyatroda, sporda ya da kumarhanede vb. olur. Borsada parasını değerlendirenlere ise yatırımcı diyelim olur mu? Ben borsayı çok ciddi bir yatırım alanı gören birisi olarak, oyuncu ifadesini hiç sevmemişimdir. Maalesef, burayı kısa vadede parasını katlama sevdasında olanlar, manipülatörler kumarhaneye çevirdikleri için, oyun alanı olarak görüyorlar.
Herneyse, sanırım bu konuda mutabıkız öyle değil mi? Artık borsadaki faaliyetlerimize yatırım ve kendimize de borsa yatırımcısı diyeceğiz:). Ama varantları, vadeli ve opsiyon gibi türev piyasaları her zaman riskli görmüşümdür. Bir koyundan çok sayıda post çıkartıldığını düşünürüm. Koyun bir tanedir ve postu da hisse senedidir. Diğer türevlerini sağlıklı bulmam. İşte o alanların yatırımcılarını oyuncu gibi tanımlayabiliriz. Türev piyasaları önermedim, hala da önermiyorum. 1998 dünya finans krizi mortgage krizi ile başladı. Kredi kontratlarının bir türevi olan alan nedeniyle dünyada ciddi sermayeler battı. Halbuki verilen kredi ve karşılığındaki ipotek edilecek varlık tek olmasına rağmen, çıkartılan post çok ve elden ele dolaşıyor olunca ilelebet bir gün kriz yaşanıyor.
Bismillah sabah sabah Aydın abi, Aydın amca tarafından terslenmek varmış demiyorsundur umarım:) Ben genç arkadaşlarıma hep özel önem vermişimdir. Benim yapmak isteyip de yapamadıklarımı, onların yapması beni her zaman mutlu eder ve gençlerin de bizleri her zaman geçeceklerini bekleyen biriyim.
Öncelikle çok güzel bir bölüm okuyorsun. Endüstri mühendisliği geleceğin her daim gözde sektör ve alanlarından birisi olacaktır. Bence finans ve borsa, ek ilgi alanın olarak kalsın. Neden mi? 1992 senesinde ben bu alanda çaışmaya başladığım zaman, komisyon oranları şimdikilerle kıyaslandığında çok yüksekti. Bu nedenle kurumlar çok ciddi gelirler sahiplerdi. Ancak sektörün gelişiminde işler yatırımcıların lehine, kurumların alayhine şekilde bir komisyon gelişimi gösterdi. % 1 olan komisyonlar % 0.01'e kadar düştü. Böyle olunca da sektörde çalışan profesyonellerin çok ciddi iş riskleri oluşmaya başladı.
Bunun en temel nedeni sektör hala aracılık faaliyetişeklinde çalışmayı sürdürüyor. Halbuki, artık aracılık vasfından, kurumsal ve bireysel portföy yöneticiliğine doğru çok hızlı bir geçiş olması lazım. Yatırımcılar, hisse alımlarıyla kendileri değil de, iyi yöneteceğine inandıkları portföy yöneticilerine bu alandaki yatırım yetkilerini vermeleri lazım. Sektörün komisyon gelirlerinden çok daha fazla performans gelirlerinin olması lazım. Maalesef düşen faize rağmen bu sağlanamadı. Böyle olunca da, sektör çalışan sayısı devamlı düşüyor. Yüksek maaşlar, karı olmayan kurumlara batmaya başlaıyor. Yılların tecrübesine sahip çalışanlar en yüksek maaşları almaları gerekirken, aldıkları yüksek maaşlar nedeniyle yük olarak görülüp, işlerinden oluyorlar.
Şimdi şöyle bakalım; endüstiri mühendisliği gibi reel bir sektörde çalışan bir kişi, yıllar itibarıyla artan tecrübesi nedeniyle her zaman daha değerli ve aranan bir eleman konumunda olur. Yaşı ilerledikçe, belli bir sermaye ile kendi de bu alanda bir sanayici, pazarlamacı, üretici olabilir. Bu olmasa da, her zaman yeni iş kuranların arayacağı tecrübeli bir yönetici ya da ortak adayıdır. Ben 22 yıllık tecrübemle (sadece çalışma hayatımı dikkate alıyorum. Yoksa yatırımcı olarak 24 yıllık tecrübem var) artık bu alanda çalışmak istemiyorum desem, ne yaparım diye düşünüyorum. Bir çok sanayiciden çok daha iyi kendi sektörünün stratejisini çizebilirim. Sektörlerin akıbeti hakkında çok ciddi stratejiler yapabilirim. Ancak, hiç bir reel sektörün iş akışını bilmem. Yani otomobil, lastik sektörü için, demir-çelik için gayet iyi ufuklar çizerim ama, gel de bu sektörlerde profesyonel çalış deseler, bu sektörlerin finans ve sermaye piyasaları departmanları dışında üretim akışı ile ilgili bir bilgim yok ki ne yapabilirim?
Gübre sektörü çok iyi gelişecek, turizm Türkiye de uzun yıllar büyüyecek, teknoloji, savunma sanayi hep yükselecek diyerek onların olası ciro gelişmeleri için sayfalar dolusu strateji yazıları yazarım. Patron ve yöneticileri bile benim yazdıklarıma itibar edebilirler. Ama gel de şu aselse de yönetici ol deseler bilemiyorum bu sektörlere bir faydam olabilir mi? Her zaman reel sektör benim tercih sebebimdir. Ben Kamu yönetimi okudum. Her zaman bir şekilde yöneticilik yaparım ama, iş tecrübesi dendiğinde devamlı yorum yaptığımız sayısız sektörler hakkında çok ciddi bir iş tecrübem söz konusu olmayacağı için her zaman çalışan için sorun olur. Ya da diyelim ki, bu borsadaki yatırımlardan çok ciddi para kazandık. Hadi bir sektörde yatırım yapalım. İyi de hiç birisinin pazar ve üretim akışı hakkında bilgimiz yok ki nasıl karar verelim.
Ben 2000 başlarında ya da az öncesinde üniversiteden arkadaşlarımla kendimi kıyasladığımda (ki, dediğim gibi bizler çok sayıda mezunu olan iktisadi idari blm. ve kamu yönetimi okuduk. Bu eğitim geneldir, tam bir sektör eğitimi değildir.) bir çok arkadaşım çok düşük maaşlarla işlerinde çalışırken, ben birçoğundan neredeyse 3-5 kat fazla maaş alıyordum. Ama şimdi bakınca, tam tersi. Eğer ABD'de olsam en tecrübeli yaşlardaki en makbul sektör çalışanı olmamız gerektiği halde, bir çok benzer tecrübeye sahip arkadaşımız iş riski yaşıyorlar. Bazıları sektörü yıllar evvel terketmek zorunda kaldılar. Ama zamanında kıyasladığım, reel sektör işlerinde çalışan bir çok arkadaşım kendi işlerinin sahibi oldular. Yanlarında onlarca, yüzlerce çalışanı olanlar var. Oysa bizim sektörün çalışan sayısı hep azaldı. Bankalar bu alana girdi, her şubelerinde bu işe ayıracakları 2 kişi bile olsa, sayısız sayıda çalışan imkanı ile sektöre çok ciddi rekabet ortamı yarattılar. Kredi ve mevduat ilişkileri nedeniyle yatırımcılarla çok daha fazla karşılaşma imkanları olduğu için, sektörün yatırımcı pastasının büyük kısmına sahip oldular. Ancak aracı kurumların elemanları gibi profesyonel kadrolara sahip değiller.
Misal, ben bu kadar tecrübe ile artık bir portföy yönetimi şirketi kurmam lazımdı. Ancak, maalesef SPK portföy yönetimi şirketlerinin sermayelerini o kadar ciddi boyutlarda yükselttiki, artık bu işi çok ciddi portföy yönetime imkanı olmadan yapmanın bir karı kalmadı. Oysa, diğer reel sektör alanlarında küçükten başlayarak büyümek imkanı her zaman vardır. Ama borsa sektöründe küçük sermayeli aracı kurum ya da portföy yönetimi şirketi kurmanın artık imaknı yok. Halbuki portföy yönetimlerinde de, portföyler yatırımcı bazında Takasbank nezdinde saklanır. Yani güvence altındadır. Kurumun sermayesinin büyük ya da küçük olmasının ekstra bir güvencesi yoktur. Önemli olan başarıdır.
Türkiye'de yıllar evvel bireysel portföy yönetimi sözleşmesini aracı kurumlarda hayata geçiren ilk kişilerden biriyim. Kurumum adına ilk bireysel portföy yöneticilerinden birisi de benim ama, bu işi kendim yapayım dediğim zaman, artık çok büyük sermaye şartı var. Ama sektörün yatırımcıları komisyon dışında başarı primi ödeyerek parasını yönettirmeye henüz alışık değil. Bizde herkes her gün kendisi borsaya bakıp, kararlar almak ister. Ama SPK bunun böyle gelişmesine neden oldu. Çünkü aracı kurumların yatırımcı adına karar verme yetkisi yoktur. Elemanlar arayıp da size şunu alalım, alalım mı diyemezler. Sadece varsa araştırma raporlarını okuyup, fikrinizi sorarlar. Bu doğru bir yöntem değildir. Biz profesyoneller bile piyasayı her zaman doğru takip edemezken, işi başka olan yatırımcılar kararlarını ne kadar sağlıklı verebilirler. Ama buna rağmen, her zaman yatırımcı aranıp, öyle mi böyle mi yapalım diye sorulur. Öyle olunca da, sektör sadece bilgi aktaran bir alan olarak kalıyor. Halbuki herkes kendi işi ile meşgul olmalı. Eğer çok hakim değilse, borsa yatırımları portföy yönetim sözleşmeleri ile ya da fonların içine girerek profesyonellere bırakılmalı. Bunun karşılığında da bir yönetim ve başarı primi öedeneceği eb başından kabul edilmeli. Böyle olduğu takdirde, başarılı portföy yöneticileri ön plana çıkmaya başlar. Ben belki de on yıl önceportföy yönetimi sözleşmesini kurumsal olarak hayata geçirilmesine öncülük yapmış olmama rağmen, bakıyorum da hala sermaye piyasalarının portföy ve fon yöneticiği yeterince gelişemedi.
Yatırımcılar bırakın yönetilen portföylerinin kazancını paylaşmayı, Aydın Eroğlu gibi profesyonellerin yol göstericiliğinin, fikirlerinin karşılığı olacak olan, her kes için sabit olan, yıl bazında bakıldığında cüzi görülen bir site aboneliğini bile vermekten imtina edebiliyorlar. Her şeyin ücretsiz verilmesini istiyorlar. Kullanılmayan, ya da özel bir getiri sağlamayan kredi kartlarına, ek kartlara çok ciddi yıllık işletim bedeli ödenirken, bizler gibi profesyonellerin çok ciddi efor sarf ederek yaptıkları hizmetlere bir bedel ödemek istemiyorlar. O yüzden de bu alan gelişmiyor. Ama bir gün muhakkak bu anlattıklarım çok büyük gelişmeler gösterecek. Sektörün yaşlıları tecrübeliinanlar olarak çok daha fazla itibar görecekler ama, bu ne zaman olacak bunu öngöremiyorum. Ozaman da benim yaşıma geldiğinizde, hala sektörünüz yeterince gelişemediyse, bırakayım bu sektörü başka bir alanda çalışayım derseniz, çalışma tecrübe eskikliği nedeniyle kendinize çalışacak alan bulamazsınız.
Bence en başta da söyledim, çok iyi ve yüksek puan gerektiren bir bölümü kazanmışsınız. Kendi iş alanınızda tecrübe ve kariyer kovalamanızın daha hayırlı olacağını düşünüyorum. Ama tabii finans sektörünün, çok kazananları her zaman vardır. Ben bunlardan biri olamaz mıyım derseniz, neden olması derim. Ama bu riski de siz almalısınız.
Sevgili Işıltan Kardeşim,
Benim bir çok hayali olan sevgili genç arkadaşım, her iş için her zaman başarılı olan birileri vardır ve olacaktır. Öyle düşün. Hayallerin bu alanda ise, belki de bu başarılı olanlardan birisi sen olursun. Belki de sektörün önüne yeni ufuklar açanlardan birisi olursun. Ben sadece tecrübeme dayanarak sana bizim sektörün içindeki durumu izah ettim. Sakın anlattıklarım seni karamsarlığa sokmasın. Ben her zaman çalıştığım her işte başarılı olmayı ülkü edinmiş biri oldum. Bunu da kendimce yaptığıma inanıyorum. Ama bazı sektörülerin denetleyici ve kural koyucularının çizdiği sınırlar bireysel hedeflere engel teşkil edebiliyor. Bunu anlatmaya çalıştım. Umarım yıllar sonra, bu yazışmayı hatırladığın zaman, benim için iyi düşünceler hissediyor olursun.
Sevgilerimle. Kariyer hayatında başarılı bir gelecek dilerim.
Saygılarımla
Aydın Eroğlu
http://www.borsaanalizci.com
