Dün euronews'de geçen analizi paylaşıyorum. Çünkü ben de benzer görüşlerdeyim;
Aşırı soğuk ve sıcak hava dalgalarından dolayı artan enerji tüketimi ve arz kısıtları, yüksek fiyatların nedenlerinden bazıları. Analistler, geçici ve yapısal sorunların bir karışımıyla şiddetlenen krizin uzayacağı konusunda uyarıyor.
Hollanda merkezli sanal doğal gaz ticaret noktası Başlık Transfer Tesisi'nde (TTF) fiyatlar, ocak ayında megavatsaat başı 16 Euro'dan Eylül ortasında 75 Euro'ya kadar çıktı. Bu, bir yıldan daha az sürede yüzde 360'dan fazla artış anlamına geliyor.
Avrupa Birliği, uzun süredir fosil yakıtlara olan bağımlılığını kademeli olarak azaltıyor olsa da bu değişim, krizin etkilerini kontrol altına alacak kadar hızlı ve yaygın olmadı. Doğal gaz ve kömür birlikte, AB'nin toplam üretiminin yüzde 35'inden fazlasını sağlıyor. Fosil yakıtlar İsveç, Fransa ve Lüksemburg'da marjinal bir paya sahip; ancak Hollanda, Polonya, Malta ve Kıbrıs'ta toplam üretimin yüzde 60'ından fazlasını oluşturuyor.
İspanya, İtalya, Fransa ve Polonya gibi ülkelerdeki vatandaşlar şimdi pandeminin neden olduğu ekonomik sıkıntılara ek olarak tüm zamanların en yüksek enerji faturalarıyla karşı karşıya. Halkın hoşnutsuzluğu, hükümetleri yüksek alarma geçirdi, bakanlar kısa vadeli de olsa acil durum önlemleri almaya başladı.
İtalya'da, Ekolojik Dönüşüm Bakanı Roberto Cingolani, İtalyanları önümüzdeki aylarda faturalarında yüzde 40'lık bir artış beklemeleri konusunda uyardı. Fransa, 5,8 milyonun üzerinde düşük gelirli haneye bir kereye mahsus 100 Euro ödeme yapacağını söyledi. İspanya'da hükümet, fiyatları 2018 seviyelerine indirme sözü verdi. Madrid ayrıca Brüksel'e AB çapında eylem talep eden bir mektup gönderdi. Mektupta, "Acil olarak, dramatik fiyat artışlarına hemen tepki vermek için önceden tasarlanmış bir Avrupa politika menüsüne ihtiyacımız var" dedi.
Enerji Fiyatlarındaki Artışın Nedeni?
Avrupa Çevre Politikası Enstitüsü'nde Düşük Karbon ve Döngüsel Ekonomi programı başkanı Tim Gore, "Bu, küresel pazarda azaltılmış gaz arzı ile birlikte pandeminin getirdiği kısıtlamalardan çıktığımız için enerji talebindeki artışla ilgili" dedi.
Kışın, beklenenden daha düşük sıcaklıkların binaları ısıtmak için normalden daha yüksek bir güç talebine yol açmasıyla sorunlar ortaya çıkmaya başladı. Bu da, mart ayına kadar endişe verici bir şekilde yüzde 30'a ulaşan gaz rezervlerinde belirgin bir düşüşe neden oldu. İlkbaharda, aşı kampanyası kıtada ilgi görmeye başlayınca, ofisler, restoranlar ve diğer mekanların kapılarını yeniden açmasıyla ve karantinadaki birikimlerini harcamaya istekli tüketicilerle birlikte ticari faaliyetler hızla artmaya başladı.
Ekonomik canlanma yeni bir enerji talebi dalgasını tetikledi ve bu talep, bunaltıcı sıcaklıkların insanları klima ve soğutma sistemleri kullanmaya ittiği yaz aylarında daha da arttı.
Doğu Asya ülkeleri Covid'in zarar verdiği ekonomilerini canladırmak için enerji arayışında Avrupa'ya katıldı. Ancak artan talep, artan bir teklifle karşılanmadı.
Enerji Düzenleyicileri İşbirliği Ajansı'nda (ACER) gaz departmanı başkanı Denis Hesseling, "Rusya, Norveç ve Cezayir gibi ülkelerden aldığımız boru hattı tedarikleri, bu yüksek fiyata rağmen aslında Avrupa'ya daha fazla gaz sağlamadı. Tedarikçilerini oldukça normal hacimlerde tuttular. Bu biraz garip çünkü normalde fiyat artıyor ve bir tedarikçisiniz ve yedek kapasiteniz var, bu fırsatı daha yüksek fiyata daha fazla gaz satmak için kullanabilirsiniz. Bu henüz gerçekleşmedi," dedi.
Geleneksel olarak gaz, yaz aylarında daha ucuzdur ve şirketler kış gelmeden önce iyi hazırlanmak için gazı büyük hacimlerde depolar. Ancak devam eden fiyat krizi gelenekleri bozdu ve cari rezervler yılın bu zamanı için tarihsel olarak düşük seviyede kaldı.
Gore, "Bu yıl yine özellikle soğuk bir kış geçirirsek, bu zorlu bir dönem olacak ve bunun sonucunda fiyatlar yükselmeye devam edecek. Hükümetler şimdi hazırlanmalı ve bu süreçte yanıt vermek ve hane halklarına yardım etmek için önlemler almalı." dedi.
Enerji krizi ile Rusya-Almanya doğalgaz boru hattı arasında bir bağlantı var mı?
Baltık Denizi'nin altından geçen ve Rusya ile Almanya'yı doğrudan birbirine bağlayan 1.230 kilometrelik Kuzey Akım 2 boru hattı tamamlandı, ancak bürokratik engeller nedeniyle operasyonlara başlamadı. Proje, bloğun fosil yakıtlara bağımlılığını sürdürdüğü ve Rusya lideri Vladimir Putin'in jeopolitik etkisini genişlettiği için AB içinde ve dışında ağır bir şekilde eleştirildi.
Boru hattının ana destekçisi Gazprom ve Rus hükümeti, enerji krizine herhangi bir müdahale iddialarını reddetti, ancak boru hattının "mümkün olan en kısa sürede" faaliyete geçirilmesi gerektiğinde ısrar ediyorlar. Eleştirmenler, krizin zamanlamasının Kremlin'in gündemi için çok uygun göründüğünü düşünüyor.
Perugia Üniversitesi'nde profesör Carlo Andrea Bollino, projede Almanya'yı eleştirdi: "Ortak bir Avrupa vizyonunun parçası olmayan ve Ukrayna topraklarına saygı göstermeyen ikili bir Rus-Alman vizyonu olan Kuzey Akım 2 gaz boru hattının ruhsatını taşımak, Avrupa'nın 'ortak iyiliğin garantörü' olarak konumunu zayıflattı." dedi.
Enerji krizi ve AB'nin yeşil enerji politikası
Enerji fiyatlarındaki artış, kaçınılmaz olarak AB'nin iklim politikasını yeniden inceleme altına aldı. Enerji şirketleri, dünyanın en büyük karbon piyasası olan AB'nin Emisyon Ticareti Sistemine (ETS) katılmak zorunda. ETS şu anda blok genelinde 10 binden fazla enerji santralini ve endüstriyel tesisi kapsıyor.
AB, tesislerin salabileceği maksimum sera gazı miktarına bir üst sınır koyuyor. Öte yandan, yayılan her bir karbon birimi için izinler oluşturur. Şirketler bu izinleri satın alabilir ve yıllık ihtiyaçlarını karşılamak için birbirleriyle ticaret yapabilir. Üst sınır zamanla sıkılaştırılır ve fiyatların kademeli olarak artmasına izin verilir. Bu eğilim, enerji sektörünün fosil yakıtları terk etmesi ve sürdürülebilir alternatifleri benimsemesi için de bir teşvik yaratıyor.
Ancak yeşil enerjiye geçiş hala erken aşamalarında olduğundan, ETS kapsamındaki şirketler karbon izinleri satın almaya ve ticaretine devam etmek zorunda. Artan toparlanma ve enerji krizi, karbon fiyatını ocak ortasındaki 34 Euro'dan eylüldeki 60 Euro'ya kadar yaklaşık yüzde 80 oranında artırdı. Tüketiciler, özellikle kömüre bağımlı ülkelerde, bu ek maliyetin nihai alıcısı olma riskiyle karşı karşıya.
Polonya Başbakanı Mateusz Morawiecki, enerji fiyat krizinin AB iklim politikasını suçlayacağını dile getirdi. Komisyonun Avrupa Yeşil Anlaşması'ndan sorumlu Başkan Yardımcısı Frans Timmermans, "İroni şu ki, yeşil anlaşmayı beş yıl önce yapmış olsaydık bu konumda olmazdık çünkü o zaman fosil yakıtlı doğal gaza daha az bağımlı olurduk." dedi.
Avrupa Komisyonu'nun enerjiden sorumlu üyesi Kadri Simson, "Elektrik fiyatları AB genelinde arttı. Bu, faktörlerin bir kombinasyonundan kaynaklanıyor, ancak çoğunlukla yüksek doğal gaz fiyatları ve kriz sonrası artan talep. Bu, konumları veya piyasa düzenlemelerinden bağımsız olarak çoğu ülkenin etkilendiği küresel bir gelişmedir." diye konuştu.
Avrupa Tüketici Örgütü'nde (BEUC) uzman Dimitri Vergne'ye göre, enerji krizi AB'nin yeşil hamlesini baltalamıyor.
Vergne, enerji fiyatlarındaki artışın nedenlerini Euronews'e anlattı: "Bu, daha yenilenebilir kaynaklara dayalı bir enerji sistemine geçişi hızlandırmamız için açık bir çağrı. Aslında petrol ve doğal gaz gibi fosil yakıtlara olan bağımlılığımız, enerji faturalarımızı çok daha pahalı hale getiriyor. Rüzgar ve güneş enerjisine dayalı elektriğe bakarsanız fiyatlar sabit kaldı. Sorun doğalgaz ve petrolün zirve yapması. Elektrik fiyatlarındaki artış da buradan geliyor. Bunun teknik nedeni, elektriğe olan talebin yüksek olduğu zamanlarda, sistemi beslemek için kömür ve gaz santrallerinin açılması gerekir. Elektrik üretmek için gaz ve kömür, yenilenebilir kaynaklardan çok daha yüksek bir fiyata mal olur."
Hükümetler hangi önlemleri alabilir?
Değişken fiyat sözleşmesine sahip tüketiciler dalgalanmalara çok daha fazla maruz kalıyor. Geçen yıl koronavirüs salgınının tüm ekonomiyi durma noktasına getirdiğinde olduğu gibi enerji fiyatları düştüğünde faturaları önemli ölçüde ucuzluyor; ancak fiyatlar arttığında tüketiciler harcamaları üzerindeki kontrollerini kaybediyor.
Enerji fiyatlarının arttığı durumda hükümetler, bazı ülkelerde nihai fiyatın yarısını oluşturabilen vergi oranlarını ve enerji faturalarına uygulanan ekstra vergileri düşürmek gibi geçici çözümler bulmak zorunda kalabilir.
Diğer önlemler, savunmasız haneleri, küçük işletmeleri korumak, enerji yoksulluğunu azaltmak ve ailelerin elektrik kaynaklarının kesilmesini önlemek için sosyal programları içerebilir. 2018'de yaklaşık 34 milyon Avrupalı, evlerini yeterince sıcak tutamadıklarını söyledi.
Hükümetler ayrıca, Fransa'daki gibi, faturaları ödemekte güçlük çekenlere anında rahatlama sağlamak için doğrudan nakit enjeksiyonları sunabilir, ancak böyle bir araç, fiyatlar yükselmeye devam ederse, bütçeyi hızla aşabilir.
Saygılarımla
Aydın Eroğlu
Stratejist
Finans Yazarı
www.borsaanalizci.com
Twitter: @_Stratejist_
